II. Żuławy
1. Żuławy – obszar zagrożony powodziami
b. Formy ochrony przyrody na terenie objętym Programem
1. Żuławy – obszar zagrożony powodziami
Obszar Żuław Wiślanych położony jest w dwóch województwach: pomorskim i warmińsko-mazurskim, przy czym pierwsze z nich obejmuje około 80% tego terenu, a drugie 20% (Mapa).
Żuławy Wiślane, to region o wyjątkowych walorach dziedzictwa kulturowego, krajobrazowego i przyrodniczego co podkreśla jego walory turystyczne, jednocześnie uznany za region kraju najbardziej zagrożony powodzią. Położony w delcie Wisły obejmuje najbardziej rozległą depresję w skali kraju (ok. 28% ogólnej powierzchni delty). Pas terenów depresyjnych, szczególnie istotnych dla problemów powodziowych, ciągnie się po południowej stronie Martwej Wisły, Szkarpawy oraz rzeki Elbląg i Jeziora Drużno. Żuławy Wiślane są obszarem o bardzo urodzajnych glebach, wykorzystywanych głównie rolniczo, posiada również duże zasoby wód powierzchniowych. Naturalne ukształtowanie Żuław to płaska równina, na styku lądu i morza, dla której funkcjonowania społeczno-gospodarczego został stworzony przed wiekami system odwadniający. Sztuczne osuszanie Żuław oraz kolonizacja terenu silnie uzależniła ten obszar od sprawnego funkcjonowania systemu melioracyjnego, gwarantującego bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców i ich mienia.
Tereny Żuław są zamieszkane przez ponad 250 tysięcy ludzi, z czego blisko 100 tysięcy to ludność wiejska. Pod względem przemysłowym na terenach Żuław znajdują się zakłady pełniące ważne funkcje w polskiej gospodarce, na przykład w Gdańsku – Rafineria Grupy Lotos, Zakłady Nawozów Fosforowych, a w Elblągu – Zakłady Alstom Power, elektrociepłownia, browar Grupy Żywiec. W obrębie Żuław znajdują się również ważne obiekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, jak ujęcie wody „Gdańsk-Lipce”, Centralny Wodociąg Żuławski, oczyszczalnia ścieków „Wschód” w Gdańsku oraz oczyszczalnia w Elblągu.
Przez obszar objęty Programem przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, m.in. droga krajowa nr 7 oraz linia kolejowa Trójmiasto – Warszawa, a dolina Dolnej Wisły stanowi ważny korytarz infrastrukturalny i transportowy, także dla przemieszczania energii i paliw.
Zagrożenie powodziowe Żuław jest bardzo zróżnicowane pod względem przyczyn i potencjalnych skutków, dlatego tak ważne jest zapewnienie kompleksowej i dostosowanej do warunków lokalnych osłony przeciwpowodziowej. Bez tego zabezpieczenia dalszy rozwój społeczny i gospodarczy tego regionu będzie nadal spowolniony, a potencjał przyrodniczy, krajobrazowy i turystyczny nie w pełni chroniony i wykorzystany.
Obszar objęty Programem znajduje się w całości w zlewniach zarządzanych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) z siedzibą w Gdańsku. W związku z powyższym Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przystąpił do opracowania Programu „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015)” zwanego „Programem Żuławskim – 2030” upoważniając do jego wykonania dyrektora RZGW w Gdańsku.
Ze względu na uwarunkowania geograficzno-przyrodnicze, w tym hydrologiczne, w granicach Żuław Wiślanych można wydzielić:
- Żuławy Gdańskie (390 km2) obejmujące gminy: Cedry Wielkie, Suchy Dąb oraz częściowo: miasta Gdańsk i Pruszcz Gdański oraz gminy: Pruszcz Gdański, Pszczółki i Tczew,
- Żuławy Wielkie (830 km2) obejmujące gminy: Lichnowy, Miłoradz, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo oraz częściowo Malbork i Sztum; część z nich znajduje się pod znaczącym wpływem Zalewu Wiślanego,
- Żuławy Elbląskie (480 km2) obejmujące gminy: Elbląg, Stare Pole, Gronowo Elbląskie, Markusy i częściowo miasto Elbląg oraz gminy: Dzierzgoń, Rychliki, Stary Targ, Pasłęk; część z nich również znajduje się pod znaczącym wpływem Zalewu Wiślanego.
Pozostałe obszary objęte Programem to:
- Niziny Nadwiślańskie (250 km2): Nizina Kwidzyńska, Nizina Walichowska i Nizina Opaleńska; obejmujące częściowo gminy okołożuławskie: Kwidzyn, Pelplin, Sadlinki, Tczew, Gniew, Ryjewo, Subkowy, Sztum,
- Niziny Nadzalewowe (50 km2): Wybrzeże Staropruskie i Nizina Tolkmicka; obejmujące częściowo gminy okołożuławskie: Braniewo, Frombork i Tolkmicko,
- część obszaru przylegającego i oddziaływującego na obszar Żuław (150 km2).
b. Formy ochrony przyrody na terenie objętym Programem
Pod względem przyrodniczym nie tylko Żuławy, ale cała Delta Wisły, wraz z przyległymi obszarami o zróżnicowanych cechach środowiska przyrodniczego (mierzeje, wysoczyzny, Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska) oraz ujściowymi odcinkami Wisły do morza, stanowi ważny węzeł ekologiczny północnej Polski, którego rola uwidacznia się na przykład w liczebności gniazdujących i migrujących ptaków. Rangę tego węzła podnosi dolina Wisły, która na całej długości spełnia rolę korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym.
Na terenie objętym Programem oraz w bezpośrednim sąsiedztwie są zlokalizowane następujące formy ochrony przyrody:
- rezerwaty przyrody: Ptasi Raj, Mewia Łacha, Kąty Rybackie, Ujście Nogatu, Zatoka Elbląska, Jezioro Drużno, Las Mątawski, Biała Góra (w bliskim sąsiedztwie obszaru Żuław są rezerwaty leśne Buki Mierzei Wiślanej, Parów Węgry, Parów Węgry i Buki Wysoczyzny Elbląskiej oraz jeden florystyczny Pióropusznikowy Jar),
- obszary chronionego krajobrazu: Żuław Gdańskich, Wyspy Sobieszewskiej, Środkowożuławski (międzywale Wisły), Rzeki Szkarpawy, Gniewski, Nadwiślański, Białej Góry, Rzeki Nogat, Jeziora Drużno, Wysoczyzny Elbląskiej Zachód i Wschód, Rzeki Pasłęki, Wybrzeża Staropruskiego i Doliny Kwidzyńskiej,
- parki krajobrazowe: „Mierzeja Wiślana” i „Wysoczyzna Elbląska”,
- obszary sieci NATURA 2000: specjalne obszary ochrony siedlisk: PLH220033 Dolna Wisła, PLH220044 Ostoja w Ujściu Wisły, PLH280007 Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana, PLH280008 Jezioro Drużno, oraz obszary specjalnej ochrony ptaków: PLB220004 Ujście Wisły, PLB220005 Zatoka Pucka, PLB040003 Dolina Dolnej Wisły, PLB280010 Zalew Wiślany, PLB280010 Jezioro Drużno (w bliskim sąsiedztwie są dwa potencjalne obszary Natura 2000: Sztumskie Pole PLH22_39 oraz Doliny Erozyjne Wysoczyzny Elbląskiej).
Realizacja Programu może przynieść negatywne skutki dla części siedlisk i gatunków wodnych oraz od wód zależnych, dla których okresowe zalewy stwarzają korzystne warunki egzystencji. Ewentualne straty przyrodnicze będą wymagały zgodnych z prawem kompensacji. O ich potrzebie i skali zadecydują jednak dopiero ustalenia dokonane w trakcie sporządzania raportów o oddziaływaniu na środowisko poszczególnych zadań Programu.